Γνώμες

Δράματα προσφύγων εκτός των συνόρων, «απειλές λαθρομεταναστών» εντός ή πλησίον των συνόρων

UNHCR

Στο τελευταίο μέρος της ανάλυσής της για το ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ, η δημοσιογράφος Χριστίνα Πάντζου μιλά για «τους μεγάλους απόντες της ειδησιογραφίας», τους πρόσφυγες, τα προβλήματα των οποίων παρουσιάζονται διαφορετικά, εάν βρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας.

Σε μια εποχή όπου τα μεταναστευτικά ρεύματα είναι μικτά και σε αυτά συνυπάρχουν πρόσφυγες που ξεριζώνονται από πολέμους και εμφύλιους σπαραγμούς, πολίτες που δικαιούνται προστασίας, θύματα βασανιστηρίων και trafficking, ανήλικα ασυνόδευτα παιδιά αλλά και άνθρωποι που μεταναστεύουν αναζητώντας μια ευκαιρία επιβίωσης, τα έντυπα αγνόησαν συστηματικά τους πρόσφυγες και τους διεθνείς κανόνες προστασίας τους, στοιβάζοντας όλους τους αναγκασμένους σε μετακίνηση πληθυσμούς κάτω από τον όρο «λαθρομετανάστες». Οι πρόσφυγες υπήρξαν οι μεγάλοι απόντες της ειδησεογραφίας και της αρθρογραφίας, ένα αόρατο σύνολο, του οποίου η υπόσταση, η φωνή και τα δικαιώματα χάθηκαν σε μια μιντιακή ανυπαρξία, συνοδοιπόρο της πολιτικής, νομικής και κοινωνικής ανυπαρξίας που τους επιφυλάσσει η ελληνική Πολιτεία.

Το παράδειγμα των νέων κέντρων πρώτης υποδοχής, κράτησης και φιλοξενίας που κυριάρχησαν σε μια ειδησεογραφία γεμάτη ασαφείς όρους και απουσία αναφοράς στις υπηρεσίες που πρέπει να διαθέτουν, ώστε να διασφαλίζουν την πρόσβαση στις διαδικασίες αίτησης ασύλου, δεν είναι το μοναδικό. Δεν υπήρξε ούτε ένα αυτόνομο ρεπορτάζ αφιερωμένο αποκλειστικά στην καθημερινότητά τους, στις προσπάθειες ένταξής τους ή στο πώς βιώνουν και εκείνοι την κρίση που βαθαίνει χέρι-χέρι με την ξενοφοβία. Οι μαρτυρίες κάποιων κατόχων ροζ κάρτας για τις συνθήκες ζωής τους ήταν απλώς τυχαίες σε αφιερώματα για τη ρατσιστική βία.

Για τα θέματα που σχετίζονταν με τα δικαιώματά τους συγκεκριμένα, διαβάσαμε σχεδόν αποκλειστικά σε ελάχιστα κείμενα, τα οποία παρουσίαζαν δηλώσεις ή εκθέσεις μεταναστευτικών οργανώσεων και φορέων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες στηλίτευσαν το ότι συλλαμβάνονται ακόμη και αιτούντες άσυλο, επεσήμαιναν την παντελή έλλειψη κατάλληλων εγκαταστάσεων στα σύνορα για την αναγνώριση όσων χρειάζονται διεθνή προστασία, αποκάλυπταν πως ουσιαστικά δεν λειτουργούσε καμία από τις υπηρεσίες που προβλέπονταν μετά τη θέσπιση νέων διαδικασιών για τη χορήγηση ασύλου, περιέγραφαν τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης των ανήλικων μεταναστών ή μιλούσαν για την απάνθρωπη μεταχείριση που επιφυλασσόταν σε όσους κρατούνται, γεγονός που οδήγησε στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το 2011 ότι η Ελλάδα δεν αποτελεί ασφαλή χώρα για τους πρόσφυγες.

Η πιο συχνή αναφορά στα θέματα των προσφύγων, με εξαίρεση τέσσερα επετειακά δημοσιεύματα για την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, εξαντλήθηκε σχεδόν στα ζητήματα του ασύλου και της καθυστέρησης στη διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων, με ελάχιστα αυτοτελή ρεπορτάζ. Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος της σχετικής ενημέρωσης προήλθε κυρίως από παράθεση δηλώσεων Ευρωπαίων αξιωματούχων και ιδίως της αρμόδιας για ζητήματα μετανάστευσης Επιτρόπου Σεσίλια Μάλμστρομ. Είναι επίσης ενδεικτικό ότι, μολονότι το μεταναστευτικό ζήτημα υπήρξε αιχμή του δόρατος την περίοδο Μάρτιος-Οκτώβριος 2012, οι θέσεις και οι ανακοινώσεις του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Αθήνα σχετικά με τις μεταναστευτικές πολιτικές και το πώς διασφαλίζεται το δικαίωμα ασύλου σε όσους το δικαιούνται, σπάνια απασχόλησαν τα έντυπα, ενώ τις περισσότερες από τις λίγες φορές που έγινε αναφορά σε αυτές ήταν αποσπασματικά και με λίγες αράδες μέσα σε εκτενή κείμενα.

Παράλληλα, υπήρξε σειρά δημοσιευμάτων τα οποία, στηριγμένα σε ανώνυμες και αδιασταύρωτες πηγές, αναπαρήγαγαν στερεοτυπικά αρνητικές απόψεις και για τους πρόσφυγες δημιουργώντας τη διάχυτη αίσθηση είτε σαθρής διεκδίκησης δικαιωμάτων είτε παραβατικότητας. «Λειτουργούν λόμπι Αφγανών, Πακιστανών, Σομαλών, με οικονομική επιφάνεια που υποστηρίζουν οικονομικά, αλλά και με παρεμβάσεις σε φορείς όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, κ.ά. τους συμπατριώτες τους που φτάνουν στην Ελλάδα και με το που συλλαμβάνονται στα σύνορα… τους εξασφαλίζουν δικηγόρους, κινητοποιούν τις διάφορες ανθρωπιστικές οργανώσεις για να τους αναζητήσουν ή να ασκήσουν πιέσεις», καταγγέλλει κάποιο, λες και είναι έγκλημα κι όχι υποχρέωση να υπάρχει νομική συνδρομή στους αιτούντες άσυλο. «Σε γκέτο και φάμπρικα χορήγησης παράνομων αδειών παραμονής φέρεται να έχουν μετατρέψει εξωσχολικά στοιχεία, ορισμένα από τα διαπολιτισμικά σχολεία της Αττικής… Μη κυβερνητικές οργανώσεις παραπλανούν εμφανίζοντας ως εφήβους ενήλικους αλλοδαπούς… που παίρνουν προσωρινή άδεια παραμονής στην Ελλάδα. Κάποια διαπολιτισμικά σχολεία εξελίσσονται έτσι σε εστίες ανομίας», υποστηρίζει ένα ακόμα. Κι άλλα ανέφεραν επανειλημμένα ανακρίβειες διόλου αθώες, όπως ότι «συνεχίζουν να έρχονται καραβάνια λαθρομεταναστών που συλλαμβάνονται στον Έβρο και, εκμεταλλευόμενοι τη διάταξη περί ασύλου, καταθέτουν μια αίτηση, παίρνουν άδεια παραμονής για 30 ημέρες και έρχονται στην πρωτεύουσα για να χαθούν μέσα στο πλήθος», ταυτίζοντας την αίτηση ασύλου με το έγγραφο διοικητικής απέλασης εντός 30 ημερών.

Η μόνη προσφυγιά που συγκίνησε τις εφημερίδες ήταν αυτή που εκδηλώθηκε εκτός των συνόρων μας. Πρόβαλαν τις «τραγωδίες» των προσφύγων, διηγήθηκαν τις κακουχίες που συναντούν στην αναγκαστική φυγή τους, ύψωσαν κραυγή κατά όσων τους αφήνουν αβοήθητους να πεθάνουν, εφόσον ήταν μακριά από τα σύνορά μας. Αλλά δεν υπάρχει κανένα καλύτερο παράδειγμα από την κρίση της Συρίας: Μόλις οι πρόσφυγες πλησίασαν τα σύνορά μας –λες και η γεωγραφική θέση της οδύσσειάς τους αποτελεί τη ζυγαριά της ευαισθησίας και της αντικειμενικής μας σκέψης– η ενσυναίσθηση και η συμπόνια του Τύπου έδωσαν τη θέση τους στο φόβο, η τραγωδία παρουσιάστηκε ως «απειλή» και η περιπέτεια της φυγής τους περιγράφηκε σε όρους «αναχαίτισης». Ο καταδιωγμένος πρόσφυγας έγινε «λαθρομετανάστης», οι λίγοι που κατάφεραν να φτάσουν έγιναν «ποτάμι» που έκανε «απόβαση» και «εισβολή», και οι κραυγές για τα «τρύπια σύνορα» σκέπασαν τις εκκλήσεις του ΟΗΕ για πρόσβαση στην επικράτεια σε όσους χρήζουν διεθνούς προστασίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το Σεπτέμβριο, κι ενώ η προσφυγική κρίση στην Συρία βρισκόταν στο απόγειό της, ανάμεσα στα δημοσιεύματα για «δεκάδες λαθρομετανάστες που αποβιβάζονται ανενόχλητοι σε νησιά», υπήρχαν αρκετά για τη Σύμη όπου «καθημερινά αποβιβάζονται κατά κύματα οι λαθρομετανάστες» και όπου δόθηκε «τελεσίγραφο από τους κατοίκους, που είναι αποφασισμένοι να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους». Αλλά μόνο σε ένα με τίτλο «Η Σύμη εκπέμπει SOS για τους λαθρομετανάστες» διαβάσαμε πως «ανάμεσα σε αυτούς που αποβιβάζουν οι δουλέμποροι στο νησί υπάρχουν γυναικόπαιδα από τη Συρία και το Αφγανιστάν». Από το ίδιο κείμενο μαθαίνουμε πως «οι λιμενικοί πυροβόλησαν φουσκωτό που μετέφερε 37 λαθρομετανάστες, με αποτέλεσμα να βουλιάξουν». Πιο τυχεροί στάθηκαν στη Λέσβο, όπου σε ένα δημοσίευμα με τίτλο «Συνελήφθησαν 24 Σύροι λαθρομετανάστες», διαβάζουμε πως «πρόκειται για Σύρους πρόσφυγες, μεταξύ των οποίων πέντε γυναίκες και πέντε παιδιά»

Το στίγμα είχε δώσει η πολιτική ηγεσία, ήδη από τα τέλη Ιουλίου, με δηλώσεις που τροφοδότησαν την ειδησεογραφία: «Σχέδιο έκτακτης ανάγκης για «στεγανοποίηση» χερσαίων συνόρων με σκοπό να αποτραπεί το ενδεχόμενο μαζικής εισόδου Σύρων προσφύγων στο πλαίσιο του «Ξένιος Ζευς» και δράσεων για τη διαχείριση της παράνομης μετανάστευσης», «Μπροστά στο ενδεχόμενο μεταναστευτικής πίεσης ή προσφυγικού κύματος από Συρία η ελληνική κυβέρνηση αυξάνει τη θωράκιση των συνόρων, προκειμένου να σταλεί σαφές αποτρεπτικό μήνυμα», «Συνοριοφύλακες μεταφέρονται από όλη τη χώρα για να αποτρέψουν κύμα μεταναστών από τη Συρία».

Ενδεικτικό του κλίματος απειλής που διαμορφώθηκε είναι ότι, πλάι σε τίτλους που μίλαγαν για «τσουνάμια» και «ποτάμια», διαβάζαμε: «Συναγερμός στον Έβρο μετά την πληροφορία για μεγάλο αριθμό προσφύγων από τη Συρία που ετοιμάζεται να περάσει τα σύνορα – Εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 1.000 άτομα». Αυτός ο αριθμός σε λίγες ημέρες πολλαπλασιάστηκε μαγικά στα θαλάσσια σύνορά μας από άλλη εφημερίδα που έγραφε: «Συναγερμός για απόβαση 100.000 μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου – Αναμένεται κύμα Σύρων και Αφγανών προσφύγων που εγκαταλείπουν τις εμπόλεμες πατρίδες τους», ενώ στο ίδιο κείμενο διαβάζουμε πως τον Αύγουστο η «απόβαση» στο Αν. Αιγαίο εκφράστηκε σε… 397 συλλήψεις, στην πλειοψηφία τους από Συρία και Αφγανιστάν.

Η σύγχυση για τους πρόσφυγες που μεταμορφώνονται σε λαθρομετανάστες και για το αν θα τους παράσχει η πολιτεία προστασία ή θα τους «αναχαιτίσει» επιτάθηκε όταν μετά τα μέσα Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση επέλεξε να ανακοινώσει το σχέδιο «Ιώνη» –για τη συντονισμένη υποδοχή έως και 20.000 προσφύγων από τη Συρία– στο πλαίσιο δημοσιοποίησης ενός ευρύτερου σχεδίου αυξημένης επιτήρησης των συνόρων «για την αποτροπή εισόδου λαθρομεταναστών», με παράλληλες δηλώσεις κυβερνητικών παραγόντων για «αισιοδοξία ότι θα επιτευχθεί η ανάσχεση του προσφυγικού ρεύματος στα θαλάσσια σύνορα».

Είναι ενδεικτικά σχετικά δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για το «Ιώνη» ως «διευρυμένο σχέδιο για την ανάσχεση εισροής μεγάλου αριθμού προσφύγων και παράνομων μεταναστών από Συρία» ή «δίχτυ αποτροπής εισροής προσφύγων από τη Συρία, με λιμενικό, αστυνομία και ένοπλες δυνάμεις». Όσα πάλι δημοσιεύματα μιλούν για δύο παράλληλα σχέδια, ένα για την «ανάσχεση λαθρομεταναστών», κι άλλο ένα (το «Ιώνη») για οργανωμένη υποδοχή προσφύγων, το κάνουν εμβόλιμα σε κείμενα με τίτλους «Μπλόκο στη λαθρομετανάστευση», «Θωράκιση και κέντρα κράτησης παράνομων μεταναστών στο Αιγαίο», «Ξένιος Δίας: μείωση εισόδου λαθρομεταναστών», «Και αυστηρότερες ποινές στους λαθρομετανάστες». Έτσι, ακυρώνουν συμβολικά την υποχρέωση προστασίας των προσφύγων εξομοιώνοντάς τους με «λαθρομετανάστες προς σύλληψη και κράτηση». Ακόμη και τον Οκτώβριο, με αφορμή ανακοίνωσης άσκησης στο πλαίσιο του σχεδίου «Ιώνη», κι ενώ διευκρινίζεται πως πρόκειται για σχέδιο υποδοχής 20.000 Σύρων προσφύγων, διαβάζουμε ότι «σύμφωνα με την άσκηση, τα σενάρια διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών που αναμένονται από τη Συρία είναι τρία και το πρώτο είναι να ανακοπεί η πορεία του κύριου όγκου των προσφύγων και μεταναστών να φτάσει στα σύνορα με την Ελλάδα».

Προτάσσοντας την «απώθηση» αντί της προστασίας και την «ανάσχεση» αντί της υποδοχής, μιλώντας για μια προσφυγική κρίση σε όρους «αντιμετώπισης της λαθρομετανάστευσης» και εντάσσοντας την πιθανή τους άφιξη στη λογική της εθνικής απειλής που ορίζεται με «τσουνάμια», τα μίντια απλώς επικύρωσαν τη συνολικότερη στάση τους απέναντι τους πρόσφυγες. Μία στάση που αγνοεί την ύπαρξή τους, τα δικαιώματά τους και τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας.

Υπήρξε απόλυτη ομοφωνία ενός Τύπου που δεν αναρωτήθηκε πώς θα διασφαλιστεί η ζωή και η προστασία του πρόσφυγα, αν του κλείσεις τα σύνορα και τον απωθήσεις πριν προλάβει να ζητήσει βοήθεια. Και, όπως επεσήμανε ένα άρθρο του Πέτρου Στάγκου: «Προέκταση της ίδιας ευρωπαϊκής έγνοιας (για τη μεταχείριση των αιτούντων ασύλου) είναι η άρνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χρηματοδοτήσει το «τείχος του Έβρου», επειδή εξαιτίας αυτού θα εμποδιστεί η πρόσβαση στο ελληνικό-ευρωπαϊκό έδαφος προσώπων που θα δικαιούνταν να ζητήσουν τη διεθνή και ευρωπαϊκή προστασία του πρόσφυγα».

Για τα προηγούμενη μέρη της έρευνας, κάντε κλικ εδώ:
1ο μέρος: Πώς κατασκευάζεται ο πόλεμος και ο εχθρός
2ο μέρος: Η Χρυσή Αυγή και ως μιντιακό φαινόμενο
3o μέρος: Οι «λαθραίοι» και η εγκληματικότητα ως συνώνυμο της μετανάστευσης
4ο μέρος: Έχουν εθνικότητα τα ειδεχθή εγκλήματα;
5ο μέρος: Οι «υγειονομικές βόμβες» και η «νοσηρότητα» στο μεταναστευτικό λόγο
6ο μέρος: Ο Ξένιος Ζευς αποχαιρέτισε τον τόπο που τον γέννησε
7ο μέρος: Υποδοχή, κράτηση, φιλοξενία σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι
8o μέρος: Τιτιβίσματα, χιούμορ, άποψη και η αβάσταχτη βαρύτητα των λέξεων
9o μέρος: Ο ρατσισμός εισάγεται δια… της βίας στα ΜΜΕ
10ο μέρος: Ο νόμος Ραγκούση και ο συμβολικός εκμηδενισμός των νόμιμων μεταναστών

*Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν άρθρο είναι του συγγραφέα και δεν αντανακλούν κατ’ ανάγκη την επίσημη άποψη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Δείτε εδώ την αρχική δημοσίευση.

σχόλια