«Οι πρόσφυγες είναι η ακριβή κληρονομιά μας»

Καταφτάνουν στα ελληνικά παράλια έχοντας αφήσει πίσω τους μια κατεστραμμένη από τον πόλεμο και τη φτώχεια πατρίδα. Τα μικρά παιδιά, τα νεαρά αγόρια και τα νεαρά κορίτσια που έχουν γνωρίσει τον θάνατο και έχουν γίνει οι μάστορες της επιβίωσης. Οι μικροί πρόσφυγες, οι έφηβοι πρόσφυγες που έχουν μάθει από πρώτο χέρι τι θα πει μίσος αλλά και ανθρωπιά και αλληλεγγύη.

Και δύο νησιά του Νοτίου Αιγαίου με τόσο διαφορετικές προσλαμβάνουσες: η Λέρος που την ακολουθεί η βαριά κληρονομιά του ψυχιατρείου και η μνήμη των πολιτικών εξόριστων και η Κως που η οικονομική της ανάπτυξη στηρίχτηκε εξ ολοκλήρου στον τουρισμό. Δύο νησιά στα οποία η ΑΡΣΙΣ, η Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων έχει παρέμβει με τρόπο δυναμικό με τα κέντρα μη τυπικής εκπαίδευσης αποσκοπώντας στην υποστήριξη και στην συμφιλίωση των μικρών προσφύγων με τη γνώση καθώς και στη δημιουργία ενός προστατευτικού πλαισίου για τα παιδιά.

Και τα παιδιά ως ευαίσθητοι δέκτες ανταποκρίνονται αμέσως εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη τους με αγκαλιές, χαμόγελα, λουλούδια, ζωγραφιές και προσωπική ενδυνάμωση.

Οι εργαζόμενοι της ΑΡΣΙΣ που υπηρετούν με πίστη και ενθουσιασμό το όραμά τους έχουν να πουν πολλά για το μάθημα ζωής που αντιπροσωπεύουν για εμάς εδώ τους γηγενείς οι πρόσφυγες. Ας τους ακούσουμε..

Το ιστορικό

Τον Φεβρουάριο και τον Απρίλιο του περασμένου έτους άρχισαν να λειτουργούν στη Λέρο και στην Κω αντίστοιχα τα κέντρα μη τυπικής εκπαίδευσης της οργάνωσης ΑΡΣΙΣ.

«Ηρθαν -σε συνεργασία με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ- για να αφήσουν το στίγμα τους στην προσφυγική κρίση στα δυο νησιά», όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η οργάνωση, η οποία δραστηριοποιείται από το 1992 για την υποστήριξη των παιδιών και των νέων σε ό,τι αφορά στην προάσπιση των δικαιωμάτων τους.

Στην Κω και στη Λέρο καταρτισμένο προσωπικό, εκπαιδευτικών, κοινωνικών λειτουργών, διερμηνέων - διαπολιτισμικών μεσολαβητών και νομικού παλεύουν καθημερινά για τη διασφάλιση της συμμετοχής όλων των παιδιών στον χώρο της εκπαίδευσης και την ομαλή τους ένταξη σε αυτόν.

Τα προγράμματα υπό τον γενικό τίτλο EDU βασίζονται στη διαθεματική μέθοδο Project, που σημαίνει επί της ουσίας μια ευρύτερη παρέμβαση από αυτή της τυπικής εκπαίδευσης. Ναι μεν συμφιλίωση με τη γνώση αλλά και στήριξη, ενδυνάμωση, προσαρμογή, ένταξη, ενίσχυση της αυτοπεποίθησης. Και πώς όλα αυτά μπορούν να γίνουν δυνατά και μάλιστα σε δυο νησιά με τόσο διαφορετικές καταβολές; Και πολλώ δε μάλλον όταν οι πολυδιαφημισμένες τάξεις υποδοχής συνάντησαν τόσες δυσκολίες και τέτοιες καθυστερήσεις λειτουργώντας παράλληλα σε διαφορετικά ωράρια;

«Είναι μια ευέλικτη μέθοδος που προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε πληθυσμού. Ετσι στην Κω, όπου οι δυσκολίες είναι μεγαλύτερες, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη συμφιλίωση με τη μάθηση και στην ενίσχυση του ηθικού των παιδιών και των εφήβων, καθώς και της αυτονομίας τους. Στη Λέρο, όπου η κοινωνία είναι περισσότερο ανοιχτή, τo LEDU υπηρετεί περισσότερο τη σχολική λογική. Το project συμπεριλαμβάνει γλώσσες, Μαθηματικά, Φυσική, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή. Στο πρόγραμμά του εντάσσονται η μουσική, το θεατρικό παιχνίδι, τα καλλιτεχνικά και οι αθλητικές δραστηριότητες, ενώ η λειτουργία του είναι εξ ολοκλήρου δημοκρατική. Κάθε εβδομάδα επιλέγεται μια θεματική και τα ίδια τα παιδιά συναποφασίζουν το θέμα της συζήτησης με τους κοινωνικούς λειτουργούς», σημειώνει στην «Εφ.Συν.» ο Κωνσταντίνος Μαρκίδης, συντονιστής των προγραμμάτων της οργάνωσης.

Τα -EDU της ΑΡΣΙΣ είναι κάτι περισσότερο από Κέντρα Μη Τυπικής Εκπαίδευσης, είναι καταφύγια, είναι σπίτια, είναι σχολεία, είναι διαπολιτισμικά κέντρα. Είναι το σημείο αναφοράς των μικρών και έφηβων προσφύγων. Το ηλικιακό δε εύρος είναι μεγάλο, καθώς στα κέντρα αυτά εντάσσονται παιδιά από 6 ετών έως και 18.

«Η συνεκπαίδευση με πρόσμιξη των διαφόρων ηλικιών λειτουργεί θετικά. Η αλληλεπίδρασή τους μειώνει τον μεταξύ τους ανταγωνισμό» συμπληρώνει ο κ. Μαρκίδης.

«Τα παιδιά αυτά είναι μάστορες της επιβίωσης εμείς στοχεύουμε στο να γίνουν μάστορες της ζωής. Να αναπτύξουμε τις δεξιότητες τους. Επομένως έχουμε δυο επιλογές. Η πρώτη είναι η συλλογή τραυμάτων και η δεύτερη είναι να κάνεις κάτι με τον πόνο του άλλου. Οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι εκπαιδευτικοί μας εργάζονται πάνω σε αυτό. Και επίσης δεν πρέπει ποτέ να αγνοείς το σύμπτωμα του τραύματος. Τα παιδιά καλούνται να συζητήσουν και να αντιμετωπίσουν ηθικά διλήμματα» προσθέτει ο συντονιστής των προγραμμάτων EDU της ΑΡΣΙΣ.

Η ψυχοκοινωνική στήριξη που παρέχεται στους μαθητές και τις οικογένειές τους είναι μείζονος σημασίας, επισημαίνεται από την οργάνωση, καθώς οι κοινωνικοί λειτουργοί εντοπίζουν τις δυσλειτουργίες, παρεμβαίνοντας με συναντήσεις είτε με τους ίδιους τους μαθητές είτε με τις οικογένειες τους στο πλαίσιο της συμβουλευτικής. Και τα αποτελέσματα ως φαίνεται είναι εντυπωσιακά.

«Είναι η πιο επιτυχημένη δράση στην οποία έχω συμμετάσχει στη ζωή μου. Ξεκινήσαμε με μια συστολή και επιφύλαξη. Παρά την εμπειρία μας στη διαπολιτισμική εκπαίδευση αναρωτιόμασταν τι θα πετύχουμε; Για τα κέντρα αυτά θα πλήρωναν δίδακτρα στην Κηφισιά» σημειώνει γελώντας ο κ. Μαρκίδης. Και καταλήγει «οι πρόσφυγες είναι η ακριβή μας κληρονομιά. Γιατί όλοι μας εκπαιδευτήκαμε σε πρακτικές κάτω από συνθήκες κρίσης».

Οι πρόσφυγες είναι η ακριβή μας κληρονομιά γιατί -πέραν των άλλων- ανέδειξαν και το μέτρο της ανθρωπιάς μας, συμπληρώνουμε εμείς...

Μια Λέρος, ανοιχτή αγκαλιά

Από τον Φεβρουάριο του 2018 έως σήμερα έχουν περάσει από το πρόγραμμα Ledu της ΑΡΣΙΣ στη Λέρο 530 παιδιά. Από αυτά 400 και πλέον έχουν δεχτεί ψυχοκοινωνική στήριξη σε ομαδικό ή ατομικό επίπεδο.

Επίσης 120 παιδιά έλαβαν την περίοδο αυτή ενισχυτική διδασκαλία (για τη στήριξη των παιδιών και εντός του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος) καθώς και αυτή περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα της ΑΡΣΙΣ.

«Καθημερινά έρχονται στις τάξεις μας από 95 έως 130 παιδιά και οι ηλικίες τους είναι από 6 ετών έως 18. Τα παιδιά αυτά διαμένουν άλλα σε διαμερίσματα, άλλα στο ΠΙΚΠΑ και στο camp. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται και έντεκα ασυνόδευτα παιδιά. Ευτυχώς είναι περιορισμένος ο αριθμός τους και έτσι είναι πιο εύκολη η διαχείρισή τους. Δυστυχώς στο camp δεν έχουν δημιουργηθεί οι λεγόμενες safe zones (ζώνες ασφαλείας) για τα ασυνόδευτα ανήλικα. Ομως το camp δεν είναι απομακρυσμένο και τα παιδιά αυτά έχουν εγκατασταθεί σε κοντέινερ. Σε κάθε περίπτωση εντάσσονται γρήγορα στο σχολείο. Το γεγονός που κλονίζει ψυχολογικά τα ασυνόδευτα παιδιά είναι η παραμονή τους για μεγάλο διάστημα σε ένα μέρος και η έλλειψη προοπτικής», υπογραμμίζει η συντονίστρια του προγράμματος στη Λέρο Αννα-Μαρία Παλυβού, αναφερόμενη σε αυτά τα παιδιά που κανείς δεν περιμένει.

«Η προέλευση των παιδιών προσφύγων είναι από το Ιράκ, τη Συρία, την Παλαιστίνη, το Αφγανιστάν, την Αίγυπτο και τελευταία έχουμε και από το Κονγκό. Είναι πολύ δυνατά αυτά τα παιδιά παρά τον ισχυρά ψυχολογικά τραύματά τους. Είναι μαχητές της ζωής και διεκδικούν με κάθε τρόπο την ένταξή τους. Πέραν δε των ηλικιακών διαφορών πρέπει να αντιμετωπίσουμε και το εντελώς διαφορετικό υπόβαθρό τους. Υπάρχουν παιδιά 17 ετών που δεν έχουν μπει ποτέ σε σχολική αίθουσα. Ορισμένα παιδιά γνωρίζουν Ελληνικά και άλλα ούτε λέξη. Στην επικοινωνία συνδράμουν βεβαίως οι διερμηνείς- διαπολιτισμικοί μεσολαβητές, όμως και με τη γλώσσα του σώματος πετυχαίνουμε εξαιρετικά αποτελέσματα. Οι κρίσεις λοιπόν αντιμετωπίζονται με το υποστηρικτικό δίκτυο που έχει διασφαλιστεί και με την τήρηση του προγράμματος. Η εκπαιδευτική μας προσέγγιση είναι η θετική επιβράβευση, ενώ τα παιδιά κάθε εβδομάδα συναποφασίζουν με τους κοινωνικούς λειτουργούς τα θέματα που θα τεθούν επί τον τύπον των ήλων. Εγώ κατάγομαι από τη Λέρο από την πλευρά της μητέρας μου. Και είμαι περήφανη γιατί η Λέρος έχει ανοίξει την αγκαλιά της στους πρόσφυγες. Υπάρχει συγχρωτισμός με τα παιδιά του νησιού, οι δε διευθυντές των σχολείων συνιστούν λαμπρά εκπαιδευτικά παραδείγματα καθώς ενθαρρύνουν τη συνύπαρξη. Ετσι οι τάξεις της μη τυπικής εκπαίδευσης μετέχουν σε όλες τις εκδηλώσεις που οργανώνονται στο νησί. Από τις παρελάσεις, τα μπαζάρ, το καρναβάλι, τις αθλητικές εκδηλώσεις μεταξύ των σχολείων. Ο χώρος που γίνονται τα μαθήματα ήταν παλαιότερα κατάστημα με είδη υγιεινής. Εχει διαμορφωθεί σε έναν χαρούμενο, φωτεινό χώρο υψηλής αισθητικής που είναι έτσι κατανεμημένος ώστε να υπάρχει κοινό σημείο συνάντησης και εύκολης εποπτείας. Κάνουμε Μαθηματικά, Φυσική, Γλώσσα, Αγγλικά, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σκάκι και εναέρια γιόγκα. Τα μικρά τρελαίνονται από τη χαρά τους με τις τούμπες της γιόγκα. Πραγματικά είμαστε κολέγιο. Συμμετέχουμε βεβαίως και στην ενισχυτική διδασκαλία και στη στήριξη των εκπαιδευτικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνδρομή που μας ζητήθηκε για δυο κορίτσια προσφυγάκια που αντιμετώπισαν δυσκολίες στο περιβάλλον της δημόσιας εκπαίδευσης. Εκλαιγαν και ο διευθυντής μας κάλεσε και φυσικά δηλώσαμε το "παρών". Οι χαρές μας είναι αμέτρητες και σε καθημερινή βάση. Τα λουλούδια που θα φέρουν τα παιδιά, η καλημέρα τους, οι αγκαλιές τους και η αγάπη τους...» καταλήγει η κ. Παλυβού.

Οι ανεπιθύμητοι του τότε και του σήμερα

Ο Αχιλλέας Βασιλακόπουλος είναι συντονιστής των δυο προγραμμάτων. Ο ίδιος, αρχές της δεκαετίας του '90, εργάστηκε με τον ενθουσιασμό της νιότης στα πρωτοποριακά προγράμματα για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση.

«Είναι ένα νησί με βαριά κληρονομιά. Ομως ο ντόπιος πληθυσμός εκπαιδεύτηκε, έμαθε να αποδέχεται το διαφορετικό. Οι νέοι άνθρωποι από το νησί που μετέχουν στα προγράμματα αυτά μου θυμίζουν εμάς του τότε. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα βρεθώ στη Λέρο με μια άλλη ομάδα ανεπιθύμητων. Στον ίδιο τόπο και στο ίδιο μάλιστα σημείο αφού το camp στεγάζεται στον χώρο του παλαιού ψυχιατρείου. Και οι ομοιότητες δεν λήγουν εδώ. Η ίδια αποσπασματικότητα των παρεμβάσεων της εποχής εκείνης συμβαίνει και τώρα, όπως και η έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού, η εμπλοκή πολλών ΜΚΟ που η καθεμία κάνει το δικό της, τα προγράμματα μικρής διάρκειας χωρίς συνέχεια, ο ντόρος των ξένων ΜΜΕ για την προσφυγική κρίση στα νησιά. Τότε και τώρα καταγράφονται τεράστιες ομοιότητες. Για εμένα που έζησα την αποασυλοποίηση και στη συνέχεια τον μαρασμό της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, οι ανησυχίες μου είναι εύλογα πολλές. Τι θα γίνει στη συνέχεια όταν λήξει η χρηματοδότηση των προγραμμάτων, τι μέλλει γενέσθαι; Ομως αυτό που με χαροποιεί είναι ο ενθουσιασμός των νέων παιδιών, η συμμετοχή της κοινωνίας της Λέρου. Ο Λεριός που είχε ταυτιστεί με τον δεσμώτη φύλακα και βασανιστή του ψυχιατρείου (που το σύστημα βεβαίως τον είχε έτσι καταστήσει) είναι ο αλληλέγγυος του σήμερα...»

Ο φτωχός πρόσφυγας δεν είναι ο πλούσιος τουρίστας

Στην Κω όμως στην πλειονότητα των περιπτώσεων η αντιμετώπιση έναντι των προσφύγων παραμένει φοβική. Η τουριστική βιομηχανία του νησιού έχει αφήσει το στίγμα της και έχει διαμορφώσει συνειδήσεις.

Η νεαρή συντονίστρια της ομάδας της Κω που κατάγεται από το νησί, η Ξένια Χατζηδαυίδ, κάνει λόγο για βήματα χελώνας που έχουν επιτευχθεί με τεράστιες προσπάθειες της ομάδας της.

Τα παιδιά μένουν στο camp και από τον περασμένο Απρίλιο, που λειτουργεί το πρόγραμμα LEDU, το παρακολούθησαν συνολικά 396 παιδιά ηλικίας από επτά έως και 18 ετών, με χώρες προέλευσης το Ιράκ, τη Συρία και το Πακιστάν.

Η ίδια θυμάται με συγκίνηση τη διαμόρφωση του χώρου εκπαίδευσης, που συμμετείχε από μπαρ-καταγώγιο σε τάξη εκπαίδευσης.

Θυμάται επίσης τις αναφορές της προς τη σχολική επιτροπή για την παραχώρηση θρανίων, όπως και τις αρνητικές απαντήσεις που έπαιρνε.

«Φοβούνται οι διευθυντές της δημόσιας εκπαίδευσης και ο φόβος αυτός διαχέεται. Υπάρχει ανάγκη ενημέρωσης. Οχι ότι δεν υπάρχουν και θετικά παραδείγματα, όπως αυτό της διευθύντριας του Ζηπαρίου που έφερε παιδίατρο για τους εμβολιασμούς των παιδιών προσφύγων και μίλησε στον κόσμο για να τους καθησυχάσει. Στη γιορτή που διοργανώσαμε, με αφορμή τη συμπλήρωση του έτους, στείλαμε προσκλήσεις στα άλλα σχολεία. Πήραμε αρκετές θετικές απαντήσεις για μελλοντικές συνέργειες. Εμείς ανοιγόμαστε στην τοπική κοινωνία με δράσεις, όπως η ανακύκλωση και η περισυλλογή των σκουπιδιών και οι ταμπέλες που βάλαμε στις οποίες αναγραφόταν: "Δεν πετάμε τα σκουπίδια". Οι ταμπέλες πάντως παραμένουν αγέρωχες στις θέσεις τους» προσθέτει η κ. Χατζηδαυίδ.

«Στην εκπαίδευση δίνουμε έμφαση στο βιωματικό κομμάτι. Οπως λέμε "τα βιβλία είμαστε εμείς". Απαιτείται ευρηματικότητα. Οταν τα μικρά προσφυγάκια είδαν τις λεμονιές και άρχισαν να βουτάνε λεμόνια εμείς καλέσαμε τον ιδιοκτήτη και κάναμε συζήτηση για την αξία του σεβασμού στην περιουσία και τον κόπο του άλλου. Τέλος ο ιδιοκτήτης ως επιβράβευση έδωσε από ένα λεμόνι σε κάθε παιδί. Εχουμε και ασυνόδευτα παιδιά και έχουμε επιτύχει 15 επανενώσεις. Εφτιαξαν μάλιστα πανό με τις χώρες που θέλουν να πάνε. Είμαστε ειλικρινείς μαζί τους. Εκεί που θα πάτε δεν είναι η Γη της Επαγγελίας. Και κάποια από τα παιδιά που προωθήθηκαν μας πήραν τηλέφωνο ζητώντας να επιστρέψουν. Οι χαρές; Oι χαρές είναι καθημερινές από την αγάπη που εισπράττεις. Τότε ξεχνάω απογοητεύσεις και αναφορές που κατέληξαν στον κάδο των σκουπιδιών...»

ΠΗΓΗ: Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ - Κωνσταντίνα Ιωακειμίδου

www.efsyn.gr