Όταν η κοινωνία κλείνει τα μάτια μπροστά στη βία των γυναικών προσφύγων

HELPIS

Η 25η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Διεθνής ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών.

Μία ημέρα αφιερωμένη στο να αναδείξει τη δεινή κατάσταση εκατομμυρίων γυναικών στον κόσμο που ζουν υπό καθεστώς βίας και συνεχούς φόβου, απλά επειδή είναι γυναίκες.

Η ημέρα αυτή στοχεύει στο να αφυπνίσει την κοινή γνώμη σχετικά με την παγκόσμια, σιωπηλή πανδημία βίας κατά των γυναικών, να δώσει φωνή στα θύματα και να ενδυναμώσει τις προσπάθειες πρόληψης του φαινομένου. Τι γίνεται, όμως, τις υπόλοιπες ημέρες;

Στο πλαίσιο μιας πρόσφατης έρευνάς μας για τη σεξουαλική βία εις βάρος των γυναικών προσφύγων και μεταναστών, μιας ιδιαίτερης και πολύ ευάλωτης κατηγορίας γυναικών, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με όλες εκείνες τις απαρχαιωμένες, μα συνάμα, βαθιά ριζωμένες κοινωνικές αντιλήψεις που επιτρέπουν στη βία να ανθεί, εξοστρακίζουν και δαιμονοποιούν το θύμα και απαλλάσσουν τον θύτη από κάθε ευθύνη. Τα λόγια ενός συμμετέχοντα στην έρευνα είναι χαρακτηριστικά: «Σίγουρα οι γυναίκες αυτές υποφέρουν σωματικά και συναισθηματικά. Αλλά πρέπει να δούμε το φαινόμενο σφαιρικά. Τις περισσότερες φορές τα θύματα προκαλούν τη βία στο πρόσωπό τους με τις πράξεις και τις επιλογές τους. Αν είχαν κάνει άλλες επιλογές δεν θα ήταν θύματα». Πεποιθήσεις σαν αυτές που, δυστυχώς,εκφράζουν ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, αυτής της γνώμης που έχει τη δύναμη να προστατεύσει το θύμα και να τιμωρήσει τον θύτη, αν το επιθυμεί, αποτελούν μία υπενθύμιση της σκληρής πραγματικότητας: ότι ως κοινωνία, στο λυκαυγές του 21ου αιώνα, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε.

Τα Ηνωμένα Έθνη ορίζουν ως βία κατά των γυναικών κάθε πράξη έμφυλης βίας που καταλήγει, ή πρόκειται να καταλήξει, σε φυσική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη για τις γυναίκες.

Στον ορισμό συμπεριλαμβάνονται απειλές τέτοιων πράξεων, καθώς επίσης, και κάθε προσπάθεια εξαναγκασμού και αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας των γυναικών στο πλαίσιο τόσο της ιδιωτικής όσο και της δημόσιας ζωής. Η κακομεταχείριση της γυναίκας στο πλαίσιο της οικογένειας, ο βιασμός, ο ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων, η σεξουαλική παρενόχληση, ο εξαναγκαστικός γάμος, η σεξουαλική εκμετάλλευση είναι μερικά μόνο παραδείγματα που επίμονα και επίπονα μας υπενθυμίζουν την ανικανότητα και αδυναμία της κοινωνίας μας να αναγνωρίσει την αυτονόητη ισότητα και αξιοπρέπεια των γυναικών.

Τα αποτελέσματα ερευνών ανά τον κόσμο καταδεικνύουν την έκταση του φαινομένου. Το 35% των γυναικών παγκοσμίως έχει πέσει θύμα φυσικής ή σεξουαλικής βίας, το 38% των δολοφονιών γυναικών έχει πραγματοποιηθεί εντός ερωτικής σχέσης από σύντροφο,[1] 650 εκατομμύρια γυναικών έχουν παντρευτεί όντας ανήλικες, [2] 200 εκατομμύρια γυναικών σε 30 χώρες έχουν υποστεί ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων, [3] ενώ το 51% των ενήλικων θυμάτων εμπορίας ανθρώπων ανά τον κόσμο υπολογίζεται ότι είναι γυναίκες, με 3 στα 4 παιδιά θύματα να είναι κορίτσια.[4]  Φυσικά αυτοί οι, καθόλα, ανησυχητικοί αριθμοί, δεν είναι παρά κατά προσέγγιση αριθμοί. Ο πραγματικός αριθμός των θυμάτων δεν μπορεί να υπολογιστεί γιατί η βία είναι ένα κρυφό φαινόμενο, με αφανή θύματα. Θύματα που δεν μπορούν να μιλήσουν από φόβο, από αδυναμία, από έλλειψη κοινωνικής στήριξης ή εμπιστοσύνης προς τις αρχές. Θύματα που έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι η βία που υπέστησαν είναι το κοινωνικά ή θρησκευτικά επιβαλλόμενο, ο μόνος τρόπος επιβίωσης.

Το 2015 στο πλαίσιο της προσφυγικής κρίσης, μιας κρίσης που ενδυνάμωσε τα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων, οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους να ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης,είτε σε χώρους υποδοχής, είτε σε έγκλειστους χώρους και υπονόμευσε σε πολλές περιπτώσεις ευκαιρίες για ένα καλύτερο μέλλον, κατέστη πλέον παγκοσμίως αντιληπτό ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται ενώπιον μιας μορφής βίας κατά των γυναικών που δεν συνάδει με τον πολιτισμό του 21ου αιώνα.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου γυναίκες πρόσφυγες και μετανάστριες κακοποιούνται σεξουαλικά σε χώρους που δημιουργήθηκαν για να τις προστατεύουν, ενώ σε χώρες της Αφρικής που αποτελούν σημαντικούς transitσταθμούς στο δρόμο για μια καλύτερη ζωή, νεαρές γυναίκες πέφτουν θύματα βίας κυκλωμάτων που εκμεταλλεύονται είτε το ευάλωτο του φύλου τους είτε της θέσης τους.

Στην ανάδειξη του προβλήματος σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Εικόνες γυναικών που έχουν ξεριζωθεί από τον τόπο τους και ταυτόχρονα έχουν υποστεί κάθε μορφή βίας, που έχουν βρεθεί σε ημιβυθισμένες βάρκες και σε σκοτεινά φορτηγά και ταυτόχρονα έχουν πέσει θύματα μιας αδυσώπητης βιομηχανίας εκμετάλλευσης, εικόνες που πολλές φορές ξεδιπλώνονται δίπλα μας, στη γειτονιά μας, στο νησί μας, στη χώρα μας,γίνονται πλέον γνωστές μέσα από τον τηλεοπτικό φακό ή μέσα από τις σελίδες περιοδικών και εφημερίδων,σε μια προσπάθεια αφύπνισης συνειδήσεων, ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης.

Παρόλα αυτά, η σύγχρονη κοινωνία αποτυγχάνει να προστατεύσει τα συγκεκριμένα θύματα παρόλο που το φαινόμενο είναι πια ιδιαίτερα έκδηλο ανάμεσά μας. 

Η ερμηνεία έγκειται στον τρόπο που εμείς ως κοινωνία κατανοούμε τη «μετανάστευση» και κυρίως, την «παράνομη μετανάστευση» και αξιολογούμε την αξιοπιστία των θυμάτων, βασιζόμενοι στις επιλογές, τις πράξεις και το φύλο τους.

Από τη μία, ως κοινωνία τείνουμε να θεωρούμε τους πρόσφυγες και μετανάστες ως ανθρώπους που επέλεξαν σκόπιμα και με υφέρποντα κίνητρα να παραβιάσουν τον νόμο και να εισέλθουν σε μία χώρα χωρίς να έχουν κανένα νόμιμο δικαίωμα. Υιοθετώντας αυτή τη ρητορική, αγνοούμε τους πραγματικούς λόγους που εξανάγκασαν αυτές τις γυναίκες, μόνες ή με τις οικογένειές τους, να παραβιάσουν σύνορα και να ζητήσουν άσυλο και καταπατούμε κάθε πίστη σε ανθρώπινα ιδανικά.Τις αντιμετωπίζουμε ως «λαθραίες μετανάστριες», απειλή προς την εθνική ακεραιότητα και ασφάλεια,  και, κατά συνέπεια, τις ονειδίζουμε για οποιαδήποτε βία έχουν υποστεί στο πλαίσιο του «παράνομου» ταξιδιού τους.

Από την άλλη, οι βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις μας για τη γυναίκα καθώς και η άγνοια της κοινής γνώμης γύρω από το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών και τις διάφορες εκφάνσεις του καθώς και του τρόπου που οι θύτες εκμεταλλεύονται την ευαλωτότητα και απόγνωση των θυμάτων, οδηγούν την κοινωνία μας στην πεποίθηση ότι οι γυναίκες είναι οι κύριες υπεύθυνες για τη βία που τις ασκήθηκε.Εμείς οι ίδιοι, λόγω της άγνοιας και των εσφαλμένων πεποιθήσεών μας,έχουμε την τάση να αρνούμαστε την ύπαρξη ενός αθώου θύματος και να κατηγορούμε τις γυναίκες για τις επιλογές που έκαναν και προκάλεσαν τη βία. Είναι η άγνοιά μας που μας οδηγεί να κατηγορήσουμε τις γυναίκες αυτές που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, που εμπιστεύτηκαν ανθρώπους που δεν έπρεπε να εμπιστευτούν, που δεν γνώριζαν πώς να αποφύγουν αυτούς που τις εκμεταλλεύονται και τις κακοποιούν, και ακόμα χειρότερα, στις περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης, η άγνοιά μας ωθεί να αποδώσουμε τη θυματοποίησή τους στην επιθυμία τους για χρήματα. Τείνουμε να κατηγορήσουμε τις γυναίκες, διατηρώντας το δικαίωμα να αποφασίζουμε ποιος «αξίζει» ή δεν «αξίζει» να θεωρείται θύμα, με αποτέλεσμα να αποδεχόμαστε αναντίρρητα το φαινόμενο, να αφήνουμε τα θύματα αβοήθητα, να τα εξοστρακίζουμε και περιθωριοποιούμε, να δικαιολογούμε τον θύτη και να συντελούμε στη συνέχιση του φαινομένου.  

Στο πλαίσιο της έρευνάς μας, μια νεαρή πρόσφυγας σε ένα κέντρο υποδοχής εκμυστηρεύτηκε:«Ήθελα μία καλύτερη ζωή, να φύγω από τον πόλεμο και τη κακουχία. Ποτέ δεν περίμενα ότι θα βιώσω τόσο σωματική, σεξουαλική και συναισθηματική βία σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Πλέον φοβάμαι το κάθε βράδυ.Κάθε βράδυ κινδυνεύω και πιο πολύ να γίνω για μία ακόμα φορά θύμα σεξουαλικής κακοποίησης». Το παράδοξο σε αυτή τη περίπτωση είναι ότι η κοινωνία όταν έρχεται αντιμέτωπη με τέτοιες μαρτυρίες, κινητοποιείται συναισθηματικά, καταδικάζοντας το φαινόμενο της βίας. Παρόλα αυτά, η άγνοια μας κάνει γρήγορα να ξεχνάμε την αδικία,ενοχοποιούμε το θύμα, απαλλάσσοντας τον εαυτό μας από την ευθύνη και την υποχρέωση που έχουμε να το προστατεύσουμε.

Στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας, ένας συμμετέχων εξέφρασε μέσα σε λίγες προτάσεις τη σκέψη της κοινής γνώμης:«Σίγουρα είναι τρομερό να ακούς τέτοια περιστατικά. Αλλά μην μου πεις ότι δεν φταίει κι εκείνη. Αν έμενε στη χώρα της δεν θα ήταν θύμα τώρα. Αν δεν έφευγε μόνη της, γνωρίζοντας ότι θα καταλήξει σε ένα κέντρο με χιλιάδες άντρες, δεν θα ήταν θύμα τώρα. Αν δεν ήθελε να βγάλει κάποια λεφτά για να πάει σε άλλη χώρα δεν θα την εκμεταλλεύονταν σεξουαλικά. Έχει και εκείνη την ευθύνη της σε όλο αυτό». Και έτσι, η κοινωνία μας δικαιολογεί την ανεκτικότητά της, την αδιαφορία της.

«Η αδιαφορία είναι η χειρότερη μορφή αρρώστιας που μπορεί να πλήξει την ανθρωπότητα» υποστήριξε οΔρ. Ambedkar. Το να κατηγορούμε το θύμα ουσιαστικά θρέφει την αδιαφορία. Όμως, η αδιαφορία, η ανοχή, η σιωπή μας καθιστά κι εμάς συνένοχους. «Θα έρθει ο καιρός που η σιωπή θα ισοδυναμεί με προδοσία» είπε ο Martin Luther King τονίζοντας ακριβώς, τον αντίκτυπο που έχει η δικιά μας σιωπή στη ζωή των θυμάτων αυτών.

*Η Βασιλεία Διγιδίκη είναι Δρ Δικαστικής κ’ Κοινωνικής Ψυχολογίας και Instructor στο School of Public Health του πανεπιστημίου του Harvard. Είναι επικεφαλής της έρευνας για τη προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών σε καταστάσεις κρίσης στο Harvard FXB Center for Health and Human Rights και ερευνητικός συνεργάτης στο Institute for Human Security στο Fletcher school of Law and Diplomacy, Tufts University.

[1] UN News. (November 19, 2018). Ending inequality means ending “global pandemic” of violence against women – UN Chief. Available at: https://yubanet.com/world/ending-inequality-means-ending-global-pandemic-of-violence-against-women-un-chief/

[2]UNICEF (2018). Child marriage: Latest trends and future prospects. Available at:https://data.unicef.org/resources/child-marriage-latest-trends-and-future-prospects/ ; UNICEF. (2017). Is every child counted? Status of data for children in the SDGs. Available at: https://data.unicef.org/resources/every-child-counted-status-data-children-sdgs/ .

[3]UNICEF (2016). Female Genital Mutilation/Cutting: A global concern. Available at:https://www.unicef.org/media/files/FGMC_2016_brochure_final_UNICEF_SPREAD.pdf

[4]UNODC (2016). Global Report on Trafficking in Persons 2016. Available at: http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/glotip/2016_Global_Report_on_Trafficking_in_Persons.pdf

ΠΗΓΗ: HELPIS - ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΔΙΓΙΔΙΚΗ