ΑΠΟΨΕΙΣ

Οι Επιπτώσεις της Μετανάστευσης στις Αγορές Εργασίας: Εμπειρία από την ΕΕ-27

Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συνοδεύεται από αλλαγές στον όγκο και τη δομή του διεθνούς εμπορίου, τις ροές κεφαλαίων και την ανθρώπινη μετανάστευση. Αυτή τη στιγμή εκτιμάται ότι περίπου το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε μια χώρα όπου δεν έχει γεννηθεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) αντιμετωπίζει ισχυρά μεταναστευτικά ρεύματα. Κάθε χρόνο απορροφά περίπου 2 εκατ. Μετανάστες και η αναλογία μεταναστών ανά κατοίκους είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο. Η ΕΕ ωστόσο αποτελεί ειδική περίπτωση. Αντιπροσωπεύει το πιο προηγμένο παράδειγμα οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης, επίτευξης ενιαίας αγοράς η οποία συνεπάγεται την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ατόμων. Είναι σημαντικό επομένως να διακρίνουμε 2 τύπους μετανάστευσης: η εσωτερική μετανάστευση (από μία χώρα μέλος της ΕΕ σε μια άλλη) και η διεθνής μετανάστευση από / προς τρίτες χώρες. Ενώ η εσωτερική μετανάστευση είναι χαμηλή, η μετανάστευση από τρίτες χώρες είναι πολύ πιο έντονη. Οι επιπτώσεις της μετανάστευσης στις χώρες μέλη της ΕΕ αποτελεί αντικείμενο δημόσια συζήτησης και προβληματισμού σε πολλές χώρες.

Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει αυξημένο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της μετανάστευσης στην Ευρώπη από διάφορους ερευνητές. Ορισμένες μελέτες αναλύουν τις επιπτώσεις της διεύρυνσης της ΕΕ το 2004 στις αγορές εργασίας της Δυτικής Ευρώπης. Άλλες μελέτες εξετάζουν την περιοχή της ΕΕ στο σύνολό της και επικεντρώνονται στη μετανάστευση από τρίτες χώρες. Η μετανάστευση αντισταθμίζει την αρνητική πληθυσμιακή πρόοδο του γηγενούς πληθυσμού της ΕΕ. Έτσι, υπάρχουν μελετητές οι οποίοι σημειώνουν ότι «η αυξημένη μετανάστευση μπορεί να αποτελέσει μέρος μιας στρατηγικής προκειμένου να παραμείνουν φερέγγυα τα Ευρωπαϊκά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Από την άλλη πλευρά, η αύξηση της μετανάστευσης έχει αυξήσει το αίσθημα της ξενοφοβίας με το γηγενή πληθυσμό να θεωρεί ότι η μετανάστευση αποσπά θέσεις εργασίας από το ντόπιο εργατικό δυναμικό. Οι επιπτώσεις της μετανάστευσης στις αγορές εργασίας της ΕΕ είναι δύσκολο να εκτιμηθούν, αλλά ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνών έχει καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι οι επιπτώσεις της μετανάστευσης στην απασχόληση του εγχώριου πληθυσμού είναι μάλλον μέτρια

Γιατί μεταναστεύουν οι άνθρωποι; 

 

Η μετανάστευση ανάλογα με το κριτήριο κατηγοριοποίησης μπορεί να διακριθεί σε: εκούσια και ακούσια, εσωτερική και διεθνή, νόμιμη και παράνομη, μόνιμη και προσωρινή, κλπ. Οι λόγοι που κάποιος μεταναστεύει μπορούν να διακριθούν στους παράγοντες που αφορούν την πατρίδα τους (παράγοντες ώθησης) και τους παράγοντες που αφορούν τη χώρα υποδοχής (παράγοντες έλξης). Οι περισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες έχουν οικονομικό υπόβαθρο: διαφορές στο βιοτικό επίπεδο, λίγες ευκαιρίες απασχόλησης στη χώρα προέλευσης και καλύτερες προοπτικές στη χώρα προορισμού, καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα, κλπ. Όποιοι και αν είναι οι λόγοι, η μετανάστευση έχει ενισχυθεί σημαντικά και εξακολουθεί να αυξάνεται. Μεταξύ 1980 και 2010 το πλήθος των μεταναστών έχει διπλασιαστεί, φθάνοντας τα 214 εκατ και αναμένεται να είναι 405 εκατ. το 2050.

Μοντέλα μικροοικονομικής θεωρίας επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα «γιατί οι άνθρωποι μεταναστεύουν», ενώ μοντέλα μακροοικονομικής θεωρίας εξετάζουν το ερώτημα «που έρχονται και πού πάνε;». Η μάκρο προσέγγιση (γνωστή και ως νεοκλασική προσέγγιση) υποθέτει ότι και οι χώρες προέλευσης και οι χώρες προορισμού διαθέτουν αποτελεσματικές και λειτουργικές αγορές εργασίας. Οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε πληροφόρηση και λαμβάνουν ορθολογικές αποφάσεις για το αν θα μεταναστεύσουν ή όχι. Ο κύριος παράγοντας είναι η σχέση μισθών στη χώρα προέλευσης και μισθών στη χώρα προορισμού. Τα μοντέλα μικροοικονομικής θεωρίας αντιμετωπίζουν τη μετανάστευση ως ατομική και προσωπική απόφαση. Κάποιος συγκρίνει τα προσωπικά του οφέλη και κόστη από τη μετανάστευση. Με βάση τη σχέση κόστους και χρησιμότητας αποφασίζει αν θα μεταναστεύσει ή όχι.

Η νέα θεωρία της οικονομικής μετανάστευσης, θεωρεί ότι η απόφαση για μετανάστευση είναι μια συλλογική απόφαση ευρύτερων κοινωνικών οντοτήτων (οικογένειες, κοινότητες, κλπ.). Ενώ οι μακρο-και μικρο-προσεγγίσεις λαμβάνουν υπόψη τους μόνο τα κόστη και τα οφέλη από τη μετανάστευση, η νέα θεωρία της οικονομικής μετανάστευσης λαμβάνει επίσης υπόψη της πιθανούς κινδύνους, την ελαχιστοποίηση αυτών, ακόμη και τη διασπορά τους. Επιπλέον, ορισμένοι ερευνητές έδειξαν ότι η σχετική "αίσθηση φτώχειας" είναι πιο σημαντικός παράγοντας από ό,τι το απόλυτο επίπεδο φτώχειας. Ορισμένα νοικοκυριά αποφασίζουν ότι ένα ή περισσότερα μέλη πρέπει να μεταναστεύσουν, επειδή άλλα νοικοκυριά από την κοινότητά τους είναι σχετικά πλουσιότερα. Η προσέγγιση αυτή εξηγεί γιατί υπάρχει μετανάστευση, όταν οι μισθοί στις χώρες προορισμού δεν είναι κατ 'ανάγκη υψηλότερη από ό, τι στη χώρα καταγωγής. Η θεωρία της διπλής αγοράς εργασίας σημειώνει ότι η μετανάστευση καθορίζεται από τη ζήτηση στη χώρα προορισμού σύμφωνα με τις δομικές ανάγκες της οικονομίας της.

Ο αντίκτυπος της μετανάστευσης στην αγορά εργασίας - η οικονομική θεωρία και η περίπτωση της ΕΕ.

Διάγραμμα 1. Η επίδραση της αύξησης της μετανάστευσης στην προσφορά εργασίας

Πηγή: Nijkamp et al. (2010).

SRN είναι η προσφορά πριν από τη μετανάστευση, S'RN είναι η προσφορά μετά από τη μετανάστευση, DRN είναι η εθνική ζήτηση εργασίας.

Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, οι εισροές μεταναστών αυξάνουν την προσφορά εργασίας στην αγορά. Ως αποτέλεσμα, ο μισθός μειώνεται (βλέπε Σχήμα 1):

Αυτό αφορά τις αγορές εργασίας με ομοιογενή προσφορά εργασίας. Παρ 'όλα αυτά, ακόμη και σε βασικά μοντέλα είναι σύνηθες να διακρίνουμε το εργατικό δυναμικό σε τουλάχιστον δύο ομάδες: υψηλά ειδικευμένους και ανειδίκευτους. Οι επιπτώσεις της μετανάστευσης διαφέρουν. Οι εισροές μεταναστών χαμηλής ειδίκευσης αυξάνουν τον ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας και μειώνουν τις οικονομικές ευκαιρίες για τους λιγότερο ειδικευμένους εργάτες. Συνεπώς, ο υψηλής ειδίκευσης εγχώριος πληθυσμός μπορεί να επικεντρωθεί στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που ταιριάζουν καλύτερα με τις δεξιότητές τους. Ακολουθώντας την ίδια λογική, η εισροή υψηλής εξειδίκευσης αλλοδαπών εργαζομένων θα μειώσει το μισθό των ανταγωνιστικών εργαζομένων (π.χ. εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης). Την ίδια στιγμή, οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης θα επωφεληθούν από την αυξημένη ποσότητα εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης και του αποτελέσματος της εργασίας αυτών, γεγονός που μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης.

Εκτός από τον αντίκτυπο στους μισθούς και την απασχόληση, η μετανάστευση μπορεί να επηρεάσει τις αγορές εργασίας έμμεσα. Μεταξύ των κυριότερων θετικών μακροοικονομικών επιδράσεων που μπορεί να επιφέρει η μετανάστευση είναι:

  • Επέκταση της προσφοράς εργασίας. Οι επιχειρήσεις έχουν στη διάθεση τους περισσότερους παραγωγικούς συντελεστές. Σε κάποιες περιπτώσεις, η μετανάστευση μπορεί να επιλύσει τη δομική σπανιότητα πόρων σε ορισμένους τομείς, όταν οι εγχώριοι εργάτες δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τη ζήτηση εργασίας. Οι μετανάστες είναι στις περισσότερες περιπτώσεις νεαροί ενήλικες, γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού που βρίσκεται σε παραγωγική ηλικία, καθώς είναι γνωστό ότι οι ανεπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα γήρανσης του πληθυσμού.

  • Μείωση του πληθωρισμού μισθών - μια αυξανόμενη ποσότητα προσφοράς εργασίας μειώνει την αύξηση των μισθών

  • Επιπτώσεις στη συνολική ζήτηση. Οι μετανάστες καταναλώνουν τμήμα των εσόδων τους στη χώρα υποδοχής

  • Επιχειρηματικότητα - ένας αριθμός μεταναστών είναι εν δυνάμει επιχειρηματίες

  • Αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) - οι μετανάστες συνεισφέρουν στο ΑΕΠ της χώρας υποδοχής

  • Δημιουργία δικτύων που ενισχύουν το διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των χωρών

Ωστόσο, η μετανάστευση μπορεί επίσης να έχει αρνητικές συνέπειες για τη χώρα υποδοχής :

  • Η μετανάστευση μειώνει τους μισθούς των ανταγωνιστικών εγχώριων εργαζομένων

  • Η παραγωγικότητα των μεταναστών είναι χαμηλότερη από την παραγωγικότητα των εγχώριων εργαζομένων. Αυτό οφείλεται κυρίως στο χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο

  • Ασκείται πίεση στους ανεπαρκείς πόρους - οι μετανάστες ερχόμενοι σε μια συγκεκριμένη περιοχή μπορεί να αυξήσουν τη ζήτηση ορισμένων ανεπαρκών πόρων (τυπικό παράδειγμα είναι η διαμονή ) , με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους αυτών.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της μετανάστευσης προς την ΕΕ συνοψίζονται ως εξής:

  • Οι μετανάστες είναι νεότεροι από τους εγχώριους

  • Το ποσοστό των ανδρών στον πληθυσμό των μεταναστών είναι μεγαλύτερο από εκείνο του εγχώριου πληθυσμού

  • Το μέσο επίπεδο των δεξιοτήτων των μεταναστών είναι χαμηλότερο από εκείνο των γηγενών εργαζομένων σε χώρες με σχετικά υψηλά εξειδικευμένο πληθυσμό, καιυψηλότερο από εκείνο των γηγενών εργαζομένων σε χώρες με σχετικά χαμηλής εξειδίκευσης πληθυσμό

  • Τα ποσοστά υπο-απασχόλησης και εξάρτησης από την κοινωνική πρόνοια για τους μετανάστες είναι υψηλότερα από εκείνα του εγχώριου πληθυσμού.

Η αγορά εργασίας της Ε.Ε είναι από τις πιο περίπλοκες παγκοσμίως. Είναι πολύ δύσκολο νασυσχετιστούν οι αλλαγές στα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας (ζήτηση και προσφορά εργασίας, μισθοί, κινητικότητα εργατικού δυναμικού κ.α) και η μετανάστευση. Οι εθνικές αγορές εργασίας συνήθως αποτελούνται από μεγάλο αριθμό επιμέρους τομέων (επαγγέλματα, οικονομικοιτομείς, γεωγραφικές περιοχές, κ.λπ.) και κάθε τομέας έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Ορισμένοιτομείς οι οποίοι απαιτούν επαγγελματίες μειωμένης εκπαίδευσης / κατάρτισης είναι πιο ευέλικτοιαπό την άποψη της υποκατάστασης του εργατικού δυναμικού (είτε από άλλους εργαζόμενους ήενδεχομένως, από το κεφάλαιο). Άλλοι τομείς, οι οποίοι απαιτούν επαγγελματίες υψηλού επιπέδουεκπαίδευσης, είναι λιγότερο ευαίσθητοι στην υποκατάσταση και τον ανταγωνισμό.
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν όλες οι αλληλεπιδράσεις του μηχανισμού της αγοράς εργασίας και να εξαχθούν συμπεράσματα για την επίδραση της μετανάστευσης. Επιπλέον, η μετανάστευση δεν είναι ομοιογενής και οι μετανάστες αποτελούν μια πολυδιάστατη ομάδα εργατικού δυναμικού, διαθέτοντας υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης εργαζομένους από τις νέεςχώρες μέλη της ΕΕ και αναλφάβητους μετανάστες από τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η αγορά εργασίας της ΕΕ δεν είναι ιδιαίτερα κινητική. Υπάρχει πλήθος αιτιών που εξηγούν το γιατί. Ένας από αυτούς είναι το πολιτιστικό υπόβαθρο. Στην αγορά εργασίας της ΕΕ υπάρχουν 23 επίσημες γλώσσες, μια πτυχή που αυξάνει το κόστος της κινητικότητας (προσαρμογή στην τοπική αγορά εργασίας, ψυχολογικές πτυχές, κ.λπ.). Η ακινησία είναι επίσης αποτέλεσμα της συμπίεσηςτων μισθών απο τις κεντρικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Επιπλέον, η αγορά εργασίας της ΕΕδιαθέτει ένα «γενναιόδωρο» σύστημα κοινωνικής ασφάλισης με επιδόματα ανεργίας, πακέτα συνταξιοδότησης, παιδική μέριμνα, κλπ., χαρακτηριστικά τα οποία δεν ενθαρρύνουν την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Η τρέχουσα οικονομική κρίση είναι πιθανό να μειώσει την «γενναιοδωρία» του συστήματος, αλλά σίγουρα θα συνεχίσει να είναι ένα από τα πιο«γενναιόδωρα» συστήματα στον κόσμο.
Εκτός από την έλλειψη κινητικότητας, ο γεωγραφικός κατακερματισμός είναι επίσης χαρακτηριστικό της αγοράς εργασίας της ΕΕ. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές όχι μόνο μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ, αλλά και στο εσωτερικό των κρατών μελών. Παρ 'όλα αυτά, υπάρχει σαφής συσχέτιση μεταξύ του επιπέδου της οικονομικής δραστηριότητας και του επιπέδου υπο-απασχόλησης. Παρόλα αυτά, σε ορισμένες πλούσιες χώρες της ΕΕ (Γαλλία, Γερμανία), το υψηλό μέσο βιοτικό επίπεδο συνοδεύεται με υψηλό επίπεδο ανεργίας. Στις ΗΠΑ, το 2,5% των εργαζομένων κινείται κάθε έτος από τη μία πολιτεία στην άλλη, ενώ στην ΕΕ η απόφαση αυτήλαμβάνεται από λιγότερο από το 0,5% του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού.
Η λήψη αποφάσεων στον τομέα της μετανάστευσης εξακολουθεί να διεξάγεται σε εθνικό επίπεδο κάθε χώρας και υπάρχουν αρκετά ουσιαστικές διαφορές πολιτικής μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Οι πολιτικές για τη μετανάστευση των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών στη δεκαετία του '50 και του '60 του 20ου αιώνα ήταν σχετικά φιλελεύθερες. Η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, ηΓερμανία, η Ολλανδία και άλλες χώρες με αποικιακή ιστορία προσέφεραν την υπηκόοτητα με περισσότερη γενναιοδωρία από ό,τι σήμερα, ιδιαίτερα στους κατοίκους από τις αποικίες τους. Ηιστορική εξέλιξη οδήγησε σε διάφορους τύπους στάσεων απέναντι στη μετανάστευση και κατόπινσε μεταναστευτικές πολιτικές. Το πρώτο μοντέλο είναι το μοντέλο της «αφομοίωσης" και η Γαλλία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στο μοντέλο αυτό, η χώρα είναι έτοιμη να ενσωματώσειοποιονδήποτε αποδέχεται την τοπική κουλτούρα. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν χώρες οι οποίες προσεγγίζουν τη μετανάστευση με παρόμοιο τρόπο, αλλά είναι πολύ πιο ανεκτικές προς τις ξένες κουλτούρες. Η προσέγγιση αυτή ονομάζεται «πλουραλιστική και πολυπολιτισμική" και ταπρότυπα είναι η Μεγάλη Βρετανία ή η Ολλανδία. Τέλος, υπάρχουν χώρες όπως η Γερμανία, όπου «οι ξένοι παραμένουν ξένοι» και δεν ήταν καν αναμενόμενο ότι θα παρέμεναν μόνιμα ή θα ενσωματώνονταν, ενώ οι Γερμανοί που ζουν στο εξωτερικό μπορούν εύκολα να αποκτήσουν τη γερμανική υπηκοότητα μόνο και μόνο λόγω της εθνικής τους καταγωγής.

Τα κράτη της Νότιας Ευρώπης - Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία - δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση από την εισροή λαθρομεταναστών. Και τα τρία κράτη, τα οποία πλήττονται σημαντικά από την οικονομική κρίση αποτελούν πύλη εισόδου στην Ε.Ε., ενώ οι λαθρομετανάστες συνήθως έχουν ως τελικό προορισμό κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Η Ε.Ε. αντιμετωπίζει έως σήμερα το ζήτημα με τρόπο αμήχανο και όχι αποφασιστικό. Ο κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ, συνέχεια του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, επέτρεψε ουσιαστικά τη συνέχιση της αναποτελεσματικής διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών από τις χώρες εισόδου, παρά την ολοένα μεγαλύτερη ανάγκη δημιουργίας ενός μηχανισμού εσωτερικής κατανομής των παράνομων μεταναστών. Τα κράτη του Ευρωπαϊκού Βορρά «σφυρίζουν αδιάφορα», αφήνοντας τη διαχείριση του προβλήματος στις ήδη βαριά φορτωμένες πλάτες των νότιων. Επιπλέον, η οικονομική ύφεση ενισχύει τις εσωτερικές μεταναστευτικές ροές. Τα κράτη του Νότου προμηθεύουν με ανθρώπινο δυναμικό το Βορρά ενώ η ανάγκη για εισαγωγή εργαζομένων από τρίτες χώρες μειώνεται σημαντικά. Επιπλέον, οι γεωπολιτικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στα αραβικά κράτη φέρνουν καθημερινά “τσουνάμι” μεταναστών στο κατώφλι των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου. Η ανάγκη ουσιαστικής, αποφασιστικής και αποτελεσματικής αντιμετώπισης τους ζητήματος από πλευράς Ε.Ε. είναι μεγαλύτερη από ποτέ άλλοτε καθώς η επιλογή της τεχνητής απόκρυψής του οδηγεί στη γιγάντωσή του ενώ η συνύπαρξη με την οικονομική κρίση έχουν ως αποτέλεσμα θλιβερά και ανησυχητικά φαινόμενα του παρελθόντος όπως η ξενοφοβία και ο ρατσισμός να επανέρχονται δυναμικά στην Ευρώπη.

Πραχαλιάς Χρυσοβαλάντης

Οικονομολόγος - Υπ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ

Ερευνητής In Deep Analysis 

 http://indeepanalysis.gr/?q=makrooikonomia%E2%80%8E/oi-epiptwseis-ths-metanasteyshs-stis-agores-ergasias-empeiria-apo-thn-ee-27

σχόλια